Beleef de Bijbel

Het ontstaan van de Bijbel 8 10 De wereldbol 12 Schepping 14 Kinderen van Adam en Eva 16 De zondvloed 18 Babel 20 Eva22 24 Landkaart 26 Abraham en Sara 28 Isaak en Rebekka 30 Jakob 32 Jozef 34 Sara 36 38 Landkaart 40 Egypte en de uittocht 42 Het tentenkamp en de tabernakel 44 Woestijnreis van veertig jaar 46 Intocht in het beloofde land 48 Mozes 50 52 Landkaart 54 Dagelijks leven in de tijd van de rechters 56 Oorlog met de omliggende volken 58 Ehud, Debora, Gideon en Simson 60 De laatste rechters: Eli en Samuël 62 Samuël 64 66 Landkaart 68 Koning Saul en David 70 Koning David en koning Salomo 72 Tweestammenrijk Juda en tienstammenrijk Israël 74 Het leven aan het hof 76 David 78 1 OERVERHALEN 5 KONINGEN 4 RECHTERS 3 IN DE WOESTIJN 2 AARTSVADERS INLEIDING 6 Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 4

Plattegrond82 Werken in de tempel 84 Offerdienst 86 Psalmen en liturgie 88 Feesten en vasten 90 Asaf 92 94 Landkaart 96 Vroege profeten 98 Jesaja - Jeremia - Ezechiël 100 Het visioen van Daniël 102 Kleine profeten 104 Jesaja 106 108 Landkaart 110 Het leven in ballingschap 112 Een andere cultuur 114 Terugkeer naar Israël 116 Het Griekse en het Romeinse Rijk 118 Nehemia 120 122 Landkaart 124 Het leven van Jezus 126 Dagelijks leven in de tijd van Jezus 128 Jezus’ wonderen 130 Jezus als leraar 132 Maria 134 136 Landkaart 138 De apostelen 140 De eerste christenen 142 Steden in het Romeinse Rijk 144 Een brief aan … 146 Paulus 148 Zaakregister 151 Bronvermelding afbeeldingen 153 Literatuurlijst 154 7 PROFETEN 6 IN DE TEMPEL 8 BALLINGSCHAP 9 JEZUS 10 EERSTE GEMEENTEN 80 Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 5

10 De eerste verhalen in Genesis worden ook wel de oerverhalen genoemd. Ze gaan over het ontstaan van de aarde ende eerste mensen die op aarde woonden. Oerverhalen Aartsvaders In de woestijn Volk Israël in Egypte |Schepping 2000 v. Chr. | 1800 v. Chr. || 1600 v. Chr. 1200 v. Chr. | 1 OERVERHALEN 10 Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 10

HOOFDSTUK 1• OERVERHALEN 11 Koningen Eerste gemeenten Tussen Oude en Nieuwe Testament Ballingschap Jezus Rechters |1000 v. Chr. |800 v. Chr. |600 v. Chr. |400 v. Chr. |200 v. Chr. |0 |200 n. Chr. |Schepping 2000 v. Chr. | Zondeval ( jaartal onbekend) Toren van Babel ( jaartal onbekend) Zondvloed ( jaartal onbekend) IN DE BIJBEL Genesis Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 11

12 Vanuit de ruimte ziet de aarde er vooral blauw uit, dat komt omdat 70 procent van het oppervlak vande aarde uit water bestaat. De aarde is een unieke plek. Door de afstand tussen aarde en zon is het hier niet te warm en niet te koud. Daardoor is er ook vloeibaar water – zonder dat is er geen leven mogelijk. Verder is er de dampkring. Die luchtlaag om de aarde houdt de hitte buiten en beschermt ons tegen meteorieten. natuurkenner Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 12

De scheppingsdagen Eerste dag: De hemel en de aarde en het licht Tweede dag: De dampkring Derde dag: Scheiding tussen land en zee; gras, planten en bomen Vierde dag: Zon, maan en sterren Vijfde dag: Vissen en vogels Zesde dag: Landdieren en de mens De aarde hoort bij het zonnestelsel. Met zeven planeten en een aantal dwergplaneten draait de aarde om de zon. Het zonnestelsel hoort bij de Melkweg, een sterrenstelsel met wel 200 miljard sterren. Wetenschappers denken dat er 2 biljard andere sterrenstelsels in de ruimte zijn. Dat is een 2 met 15 nullen. De Joodse jaartelling begint bij het moment dat de Joden denken dat de aarde geschapen is. Onze jaartelling begint bij de geboorte van Jezus. De monnik Luther heeft in de 16e eeuw geprobeerd uit te rekenen wanneer de schepping plaatsvond. Hij kwam uit op 3961 v. Chr. Het boek Genesis en dus ook de verhalen over de schepping, de zondvloed en de torenbouw in Babel zijn pas veel later op- geschreven. In het begin werden de verhalen aan elkaar doorverteld. In die tijd konden de meeste mensen nog niet lezen en schrijven. Het boek Genesis zoals wij dat nu kennen, is pas veel later ontstaan. In de tijd van de koningen van Israël en Juda begon men met het samenstellen, het aanvullen en het herschrijven van de verhalen. Pas na de Babylonische ballingschap waren ze hier- mee klaar. 13 Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 13

14 SCHEPPING Betekenis Adam en Eva In de Hebreeuwse taal staat ‘Adam’ gelijk aan ‘mens’. ‘Eva’ betekent oorspronkelijk ‘de moeder van het leven’. De verboden vrucht In het paradijs staan twee speciale bomen: de boom van het leven en de boom van de kennis van goed en kwaad. God waarschuwt dat de mensen zullen sterven, als ze van de vruchten van de laatste boom eten. In de Bijbel staat niet van welke vrucht Adam en Eva aten. Meestal wordt er een appel afgebeeld. In oude Latijnse bijbelvertalingen wordt de vrucht ‘malum’ genoemd. Malumbetekent zowel kwaad als appel. Genesis 1 en 2 In Genesis 1:1 – 2:3 wordt verteld dat God alles heeft geschapen. Het lijkt alsof Genesis 2:4 weer opnieuw begint. Toch wordt in Genesis 2 niet alles herhaald wat in Genesis 1 staat. Het scheppingsverhaal uit Genesis 2 werkt het belangrijkste onderdeel van Genesis 1 uit: de schepping van de eerste mensen, Adam en Eva. professor Hof van Eden God maakt een tuin voor de mens om in te leven, de hof van Eden. In Genesis staat dat de tuin in het oosten ligt en dat er een rivier begint, die vertakt in vier rivieren: de Pison, de Gichon, de Tigris en de Eufraat. De laatste twee rivieren kennen we nog steeds en stromen van Oost- Turkije naar de Perzische Golf. De hof van Eden wordt ook wel het paradijs genoemd. De slang Nadat Adam en Eva van de verboden vrucht hebben gegeten, zegt God tegen de slang dat hij voortaan door het stof zal kruipen. Daarom denken sommige mensen dat de slang daarvóór nog poten had. Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 14

HOOFDSTUK 1• OERVERHALEN 15 Op zoek naar het paradijs Nadat Adam en Eva van de verboden vrucht hebben gegeten, worden ze weggestuurd uit het paradijs. Er staat niet in de Bijbel dat het paradijs vernietigd wordt. Door de jaren heen gaan veel mensen op zoek naar het paradijs. De ontdekkings- reiziger Christoffel Columbus (1451-1506) schreef vanuit Zuid-Amerika dat hij het paradijs had ontdekt. Het Gilgamesj-epos uit ca. 2100 v. Chr. is één van de oudste verhalen die zijn opgeschreven, nog voor het verhaal van de schepping. In het Gilgamesj- epos staat een verhaal over Gilgamesj die op zoek gaat naar de bloem van het eeuwige leven, en een sprekende slang, die de bloem steelt. archeoloog Ik maak het goed Stel je voor dat je expres een heel dure vaas omverschopt. En als je moeder roept 'Wat heb je nu gedaan? !' zet je een grote mond op. Nou, dan zwaait er wat. Weet je wat God deed, nadat Adam en Eva alles kapotgemaakt hadden? Hij beloofde: 'Ik maak het goed!' Dat is wel iets om blij van te worden, toch? dominee Dit is spijkerschrift, het schrift waar ook het Gilgamesj-epos in is geschreven. Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 15

16 KINDEREN VAN ADAM EN EVA Kaïn Na de moord op zijn broer zwerft Kaïn over de aarde tot hij zich vestigt in Nod, ten oosten van Eden. Het woord ‘Nod’ kan vertaald worden met ‘dwaling’. Later bouwt Kaïn een stad, die hij naar zijn zoon vernoemt: Henoch. Met wie trouwde Kaïn? In Genesis 5:4 staat dat Adam en Eva meerdere zonen en dochters kre- gen. In die tijd leefden de mensen veel langer dan nu. Adam werd bijvoorbeeld 930 jaar. Het is zeer waarschijnlijk dat Kaïn met één van zijn zussen is getrouwd. Hoe leefden Adam en Eva en hun kinderen? Adam bewerkt de grond (Gen. 3:17-19) en dat is zwaar en inspannend werk. Ook Kaïn bewerkt het land, maar Abel is herder. Dat laatste beroep hebben bijvoorbeeld ook Abraham, die als nomade door het land trekt, en David. professor Kaïn – קין ; Abel – הבל ; Set – שׂת Van de eerste drie kinderen van Adam en Eva kunnen we de betekenis van de namen achterhalen. (1) Kaïn — zijn naam wordt uitgelegd als: ‘Dankzij de HEER heb ik een man gekregen. ’ (2) Abel — de naam doet denken aan het woord ‘uitademing, zucht’ (denk aan het wolkje dat je kunt zien als je uitademt wanneer het buiten koud is: het is er even, maar het is ook zo weer weg). (3) Set — een naam die klinkt als ‘vervanger’. Deze derde zoon wordt geboren nadat aan het korte leven (zucht) van Abel een einde kwam, doordat zijn broer Kaïn hem zo’n harde klap had gegeven dat hij dood neerviel. expert hebreeuws Offeren Als je een offer brengt, geef je iets terug aan God en zeg je daarmee: dank U wel voor alles wat U mij gaf. Kaïn en Abel deden dat allebei. Het is het mooist om een offer te brengen met je hart, niet alleen omdat het moet. Zo was het bij Abel. Daar werd God blij van! Wat zou jij aan God willen geven? dominee Nakomelingen van Kaïn Jabal is de eerste man die in een tent woont en veehouder is. Zijn broer Jubal is de eerste die de fluit en de lier, een instru- ment met snaren, bespeelt. Hun halfbroer Tubal-Kaïn is volgens de verhalen in Genesis de eerste mens die gereedschappen van brons en ijzer maakt. Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 16

HOOFDSTUK 1• OERVERHALEN 17 Op de plek waarvan men denkt dat de spelonk was, zijn een synagoge en een moskee gebouwd. Veel mensen gaan hiernaartoe op bedevaart. PASPOORT NAAM Adam Zijn naam betekent ‘mens’. GEBOORTEPLAATS Adam is niet geboren, maar door God geschapen. Hij is de eerste mens. GETROUWD MET Eva KINDEREN Kaïn, Abel en Set GESTORVEN Adam stierf toen hij 930 jaar was. WIST JE DAT … . . . zijn naam op het Hebreeuwse woord voor aarde lijkt? In de Bijbel staat dat God hem uit stof van de aarde vormde. … in Genesis 2 staat dat Adam aan alle dieren een naam geeft? … Adam toen hij in de tuin van Eden woonde waarschijnlijk vegetariër was en dus geen vlees at? BIJBELTEKST Kijk om je heen! Overal op aarde staan zaad- dragende planten en vruchtbomen, die Ik jullie tot voedsel geef. Al het gras en de planten heb Ik als voedsel aan de dieren en de vogels gegeven. – Genesis 1:29-30 De oudste fluit Een fluit werd vaak gemaakt van bot, bamboe, riet of soms hout. De oudste fluit die archeologen hebben gevonden, is minstens 35. 000 jaar oud. Hij is gemaakt van een botje van een vale gier en gevonden in een grot in Zuid-Duitsland. archeoloog Godenzonen en giganten In Genesis 6:1-4 gaat het over godenzonen en giganten. Het is een moeilijk gedeelte, dat heel verschillend wordt uitgelegd. Vanuit het Hebreeuws, de taal van het Oude Testament, kun je ook lezen: ‘de zonen van God’. In Job 1:6 worden diezelfde woorden vertaald met ‘hemelbewoners’, zoals engelen. Zij waren er niet voor bestemd om te trou- wen met vrouwen op de aarde (Gen. 6:3). Vers 4 verklaart dat er op die manier heel grote mensen op aarde kwamen. professor De grot van Machpela In Joodse verhalen uit de 12e eeuw staat beschreven dat Adam en Eva begraven liggen in de grot van Machpela. Volgens de verhalen in Genesis waren hier de aartsvaders en -moeders begraven: Abraham en Sara, Isaak en Rebekka, Jakob en Lea. Jakobs tweede vrouw, Rachel, wordt langs de kant van de weg naar Efrat begraven en dus niet in Machpela. Op de plek waarvan men denkt dat de spelonk was, zijn een synagoge en een moskee gebouwd. Veel mensen gaan hiernaartoe op bedevaart. Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 17

Het verhaal van de zondvloed in verschillende culturen Over heel de wereld zijn oude verhalen te vinden over een grote overstroming, zoals de zondvloed. Op één van de kleitabletten met de verhalen van het Gilgamesj-epos uit Sumer (het huidige Irak) staat een verhaal over een grote overstroming. De oudste kleitabletten komen uit 2600 v. Chr. Een zondvloed wordt ook genoemd in verschillende soera’s, hoofdstukken van de Koran, het heilige boek van de islam. De Masai, een volk in Oost-Afrika, kennen een verhaal over Tumbainot, een rechtvaardige man, die opdracht krijgt om een ark te bouwen. Samen met zijn vrouw en drie zonen overleeft hij de grote overstroming. Ook in India is een zondvloedverhaal bekend. Manu hoort van een vis, die namens God vertelt dat er een grote vloed komt en dat hij een boot moet bouwen. Veel Inuit-stammen kennen een verhaal van Noah die alle dieren uitnodigde om in zijn ark te komen en gered te worden van een grote overstroming. De mammoeten geloofden niet dat er een vloed zou komen en wilden niet mee. Volgens het verhaal zijn zo de mammoeten uitgestorven. De Altaj, een volk in Zuid-Rusland, kennen een verhaal over Nama. Ook hij kreeg de opdracht een ark te bouwen, maar hij deed dat niet zelf. Hij liet zijn zonen de ark bouwen omdat hij slecht kon zien. Toen de vloed kwam, ging Nama met zijn familie de ark in. Hij redde veel verschillende soorten dieren en vogels, die rond- dreven door het stijgende water. 18 DE ZONDVLOED BIJBELTEKST . . . op de zeventiende dag van de zevende maand liep de ark op de toppen van het Araratgebergte vast. Drie maanden later kwamen ook de andere berg- toppen boven het zakkende water uit. – Genesis 8:4-5 De Masai De Indiërs De Inuit De Altaj Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 18

HOOFDSTUK 1• OERVERHALEN 19 De ark Volgens de tekst in Genesis was de ark van Noach 150 meter lang, 25 meter breed en 15 meter hoog. De ark had drie verdiepingen. Aan de zijkant zat de ingang. De ark was gemaakt van acaciahout, vanbinnen en vanbuiten bestreken met pek om ervoor te zorgen dat hij waterdicht was. De bouw van de ark duurde honderd jaar. In tegenstelling tot andere schepen had de ark geen roer om mee te sturen. In de ark Van sommige dieren nam Noach zeven paren mee in de ark. Deze dieren waren waarschijnlijk voedsel voor andere dieren. Ook moest Noach een voedsel- voorraad aanleggen voor zichzelf en zijn gezin. God zegt Noach, zijn gezin en de dieren dat ze in de ark moeten gaan. Na zeven dagen begint het te regenen en stijgt het water. Na 150 dagen begint het water weer te zakken en blijft de ark steken op de berg Ararat. Noach, zijn gezin en de dieren hebben in totaal ongeveer een jaar in de ark gezeten. De regenboog Als teken dat er nooit meer zo’n vloed komt, geeft God de regenboog. Als het regent terwijl de zon schijnt, kun je een regenboog zien. Dit komt omdat het licht van de zon bestaat uit allerlei kleuren. Wanneer het licht op de regendruppels valt, worden de lichtstralen gebroken en krijg je de verschillende kleuren te zien. Zo ontstaat een regenboog. Uit de zonen van Noach komen verschillende volken voort, die we verderop in de Bijbel vaak tegenkomen. Uit Sem komt het volk Israël, het volk van God, voort. Uit Jafet de volken langs de kust, zoals de Filistijnen. En uit Cham de Kanaänieten. Herstel Na een overstroming kunnen gebieden kaal zijn omdat het water veel zand heeft achter- gelaten. Maar de natuur herstelt zich snel. Dat weten we bijvoorbeeld door overstromin- gen van rivieren: binnen enkele weken ont- kiemen er alweer plantjes op de kale rivier- banken. Pioniersplanten, noemen we die. Ze groeien een of twee jaar. Dan nemen gras- soorten en later struiken het over. natuurkenner Reconstructie van de ark, 2012 De berg Ararat Het Araratgebergte In Genesis 8:4 staat dat de ark vastliep op ‘het Ararat- gebergte’. Dat woord ‘gebergte’ betekent dat er meer bergen waren. Daarvan was de berg Ararat de hoogste. Dit gebergte ligt in het Oosten van Turkije, op de grens met Armenië en Iran. professor De regenboog Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 19

20 BABEL De toren werd gebouwd met stenen. Deze stenen waren gemaakt van klei en w erden in het vuur gebakken. Waarschijnlijk bestonden er in die tijd al een soort hijskranen van hout om de stenen naar de volgende verdieping te hijsen. Sinear is een gebied in het zuiden van Mesopotamië, het huidige Irak. Het gebied werd ook wel Sumer ge- noemd. Dit gebied was één van de eerste plekken ter wereld waar mensen gingen wonen en een samenle- ving opbouwden met regels en wetten, waar men han- deldreef en kunst maakte. In de Bijbel staat dat in dit gebied de stad Babel werd gebouwd. Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:57 Pagina 20

HOOFDSTUK 1• OERVERHALEN 21 Verwoesting In verschillende Joodse verhalen wordt er verteld dat de toren van Babel verwoest werd. In het boek Jubileeën, een hervertelling van de verhalen uit Genesis en de eerste twaalf hoofdstukken van Exodus, staat dat een grote windvlaag de toren omverblies. Het boek Jubileeën komt waarschijn- lijk uit 200 v. Chr. Verwarrend De uitdrukking ‘Babylonische spraak- verwarring’ gebruik je als veel mensen door elkaar praten en je er geen wijs meer uit wordt. De stad Babel Bij de torenbouw van Babel zeggen de mensen dat ze zelf het allerbelangrijkst zijn en niet God. Ze willen net als God zijn, maar dat loopt verkeerd af. De stad Babel is in de rest van de Bijbel eveneens een trotse stad, die zich van God niets aantrekt. Babel was bovendien een gewelddadige stad. professor Tot in de hemel Weet je waarom de mensen een superhoge toren gingen bouwen, die reikte tot in de hemel? Ze wilden daarmee een soort troon maken voor zichzelf, om zelf de baas te spelen en God van de troon te stoten. Het leek heel knap, maar het was het domste wat ze konden doen. dominee Tempeltorens In Mesopotamië (het huidige Irak) zijn ruïnes gevon- den van trapvormige tempeltorens. Deze zijn ge- bouwd door de Sumeriërs. De oudste torens komen uit 4000 v. Chr. Op oude kleitabletten die bij opgravin- gen zijn gevonden, staat een tekst over een trapvor- mige tempeltoren die 91 meter hoog was. De voet van de toren was 91 bij 91 meter. De toren hoorde bij de tempel van Marduk, de voornaamste god van Babylo- nië. Joden in de Babylonische ballingschap moeten deze grote toren hebben gezien. Uit de gevonden klei- tabletten blijkt dat de Babyloniërs met de toren daad- werkelijk de hemel wilden bereiken. archeoloog Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:57 Pagina 21

22 EVA Schepping van Eva Als Adam, de eerste mens, niemand heeft om mee samen te leven, brengt God Adam in slaap. Hij haalt één van zijn ribben weg en maakt hiervan een vrouw. Adam is gelukkig en roept uit: ‘Eindelijk ie- mand die gelijk is aan mij!’ 1 23 Leven in de hof van Eden God maakt voor Adam en Eva een prachtige tuin om te wonen, de hof van Eden. In de tuin staan allerlei bomen met vruchten om te eten. Door de tuin stroomt water. God vraagt hun om voor de tuin te zor- gen. In de tuin waar Eva met Adam woont, staan twee speciale bomen: de boom van het leven en de boom van de kennis van goed en kwaad. Van deze laatste boom mogen ze niet eten, heeft God gezegd. Eén hapje Op een dag ontmoet Eva een slang. Hij biedt Eva een hapje van de vrucht aan. ‘Nee, ’ zegt Eva, ‘als ik daarvan eet, zal ik sterven!’ Maar de slang is slim, en verdraait de waar- heid. ‘Je zult niet sterven, ’ zegt hij, ‘je zult zijn als God! Je zult alles begrijpen. ’ De vruchten zien er lekker uit. Eva pakt een vrucht en neemt een hap. Ook Adam eet ervan. Vanaf dat moment is alles anders. God wil niet dat ze in de tuin blijven en stuurt hen weg. PASPOORT NAAM Eva GEBOORTEPLAATS Eva is niet geboren, maar door God geschapen. Dit gebeurde in het paradijs. GETROUWD MET Adam KINDEREN Kaïn, Abel en Set. Verder kreeg ze nog meer zonen en dochters van wie we de naam niet weten. GESTORVEN In de Bijbel staat niet wanneer zij gestorven is. WIE WAS EVA Ze is de eerste vrouw en haar naam betekent ‘moeder van het leven’. Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:57 Pagina 22

HOOFDSTUK 1• OERVERHALEN 23 Jaloezie Eva heeft twee heel verschillende zonen. Kaïn werkt hard op het land. Abel hoedt een kudde schapen en geiten. Wanneer God wel Abels offer ziet, maar niet dat van hem, wordt Kaïn jaloers. Niet lang daarna vermoordt Kaïn zijn broer en vlucht weg. 5 Opnieuw beginnen Het leven is zwaar en Eva is verdrietig. Zij heeft nog maar één zoon, maar hij is ver weg gevlucht. Dan wordt ze weer zwanger en krijgt een zoon. Ze noemt hem Set. Eva heeft weer hoop. Set groeit op en lijkt op zijn vader. Jaren later krijgt ook Set kinderen. En de kinderen van Set krijgen op hun beurt weer kinderen. Eva ziet hen opgroeien. Eva, de moeder van alle mensen. 6 Eva wordt moeder Het leven buiten de tuin van Eden is zwaar. Ze moeten hard werken op het land. Zaaien, onkruid weghalen, oogsten. Dan wordt Eva zwanger. Ze heeft het moeilijk. De bevalling doet pijn, maar als ze haar zoon in haar armen heeft, dankt ze God. ‘De here heeft mij geholpen, ik heb een zoon gekregen!’ 4 Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:57 Pagina 23