100 Heiligen in de Dom

100 H EIL IG EN I N D E D O M

10 0 Ged en ken e n v ie re n m et g elo ofs g etu ig en C IT Y PA ST O RA AT D O M KER K U TR EC H T Uit g ev erij B oek en ce n tr u m , Z oete rm eer

Bij d e p ro d u ctie v an d it b oek i s g eb ru ik gem aak t v an p ap ie r d at h et k eu rm erk F ore st S te w ard sh ip C ou ncil ¨(F SC ¨) d ra ag t. B ij d it p ap ie r i s h et z ek er d at d e p ro d u ctie n ie t t o t b osv ern ie tig in g h eeft g ele id . O ok i s h et p ap ie r 1 00% c h lo or� e n z w av elv rij g eb le ek t. w ww.u it g ev erijb oek en ce n tr u m .n l Foto Õs o m sla g : A rja n B ro n kh orst V orm gev in g o m sla g e n b in nen w erk : S tu dio A nto n S in ke, w ww.a n to n sin ke.n l IS B N 9 78 9 0 2 39 7 115 3 N UR 7 07 © 2 016 U it g ev erij B oek en ce n tr u m , Z oete rm eer A lle r e ch te n v o orb eh ou den . N ie ts u it d ez e u it g av e m ag w ord en v erv eelv o u dig d , o p gesla g en i n e en g e� a u to m atis e erd g eg ev en sb esta n d o f o p en baar g e� m aak t, i n e n ig e v o rm o f o p e n ig e w ijz e, h etz ij e le k tr o n is c h , m ech an is c h , d oor f o to k op ie ‘n , o p n a� m en o f o p e n ig e a n dere m an ie r, z o n der v o ora f� g aan de s c h rif t e lijk e t o este m min g v an d e u it g ev er.

R uim v eertie n hon derd j a ar g ele d en s tic h tte W illib ro rd e en k erk i n h et o u de R om ein se f o rt U lt r a tr a je ctu m , h et h uid ig e D om ple in i n U tr e ch t. H ij w ijd de d ez e t o e a an S in t M aarte n . H et w erd d e p la ats v an w aaru it h et c h ris � te n dom z ic h i n d e L ag e L an den v ersp re id de. S in dsd ie n z ijn d e d eu re n v an d at k erk je e n z ijn t w ee o p vo lg ers n ooit m eer d ic h tg eg aan . W ij z ijn d u s d e e erste n n ie t d ie d aar i n � e n u it g aan , o p z o ek n aar d oel, z in e n s a m en han g i n o n s l e v en . V ele n g in gen o n s v o or, g ed re v en d oor g elo of, h oop e n l ie fd e, i n h et s p oor v an J e z u s. H eilig en o f g elo ofs g etu ig en n oem en w ij h en . V eel v an h un n am en k en nen w ij n ie t m eer. M aar g elu kkig z ijn e r g en oeg n am en b ek en d g eb le v en o m o n s t e v erg ez elle n . N am en v an m en se n d ic h tb ij e n v an v era f. D e k erk i s i m mers z o w ijd a ls d e w ere ld . R uim d ertig j a ar g ele d en o n ts to n d d e b eh oeft e e en a an ta l v an d ez e n am en w eer een g ez ic h t t e g ev en i n d e D om kerk . Z o b eg on t o en m alig D om pasto r H an s K ro n en � bu rg m et h et i n ric h te n v an e en g ed ach te n is k ap el w aarin e en r e ek s v an v ijf t ig g e� lo ofs g etu ig en w erd h erd ach t. N ad ie n w erd d e z o ek to ch t n aar n am en e n v erh ale n v erd er t e r h an d g en om en d oor e en w erk gro ep u it h et C it y p asto ra at D om kerk . V ele h on derd en n am en u it d e k erk d ic h tb ij e n w ere ld w ijd , d oor d e e eu w en h een en t o t n u t o e, k w am en i n b eeld . D e k ath olie k e e n r e fo rm ato ris c h e t r a d it ie i s o n uit � p u tte lijk . T en s lo tte w erd en h on derd n am en g ese le cte erd . H un l e v en sv erh aal w erd b esc h re v en . S o m s o ok w are n h un e ig en t e k ste n b esc h ik b aar. V an a lle n i s e en a l d an n ie t i c o n og ra fis c h e a fb eeld in g t o eg ev o eg d . B ij i e d er v an h en w erd e en p erso on lijk , m ed it a tie f g eb ed g esc h re v en . E n v o or w ie w il, w ord t e en l e z in g u it d e B ijb el e n e en lie d a an geg ev en o m t e o verw eg en . D ez e k le u rrijk e v erz am elin g i s b ed oeld o m i n t e b la d ere n . O m j e t e v erw on dere n o ver a l d ie v ersc h ille n de m en se n d ie s a m en k erk z ijn . O m o p h un g ed en kd ag b ij ju is t h un l e v en s til t e s ta an e n i n p ersp ectie f m et h et j o u w e t e z ie n . G ra ag d ele n w ij o n ze i n m id dels j a re n la n ge p elg rim ag e m et d e g elo ofs g etu ig en m et j o u e n w e h op en d at d it b oek m ag b ijd ra g en t o t e en v errijk en de o m gan g m et o n ze i n sp ir e re n de v o org an gers i n h et g elo of. N am en s d e W erk gro ep G elo ofs g etu ig en , M arrit B assa H an s U yte n bog aard t C ees�W ille m v an V lie t M et d an kb aarh eid v erm eld en w ij d at d ez e u it g ave m ed e m og elijk w erd d oor d e g en ere u ze b ijd ra gen v a n d e S tic h tin g V rie n den v a n d e D om kerk e n e n kele p artic u lie re s p on so rs. WOORD VOORAF W oord v o ora f

WER KG RO EP G ELO OFS G ET U IG EN D oor d e j a re n h een h eb ben a an d it p ro je ct m eeg ew erk t: M arrit B assa , D esir e e B ere n dse n , M ie ke B re g m an , N ella v a n D am , R ie s d en D ekke r, W im v a n d en D ool, H en k v a n D oorn , R ie t F e yte s, H ele n G aasb eek, R em co d e G ra as, R ie t v a n H aerin gen   , N etty d e J o n g�D orla n d, E lle n K eja �B alk , E ls R o se , H en k S te llin gw erf, H an s U yte n bogaard t, E d y V alk e n bu rg , H en ri‘ tte V erm eer   , C ees�W ille m v a n V lie t, T re es V os�E b elin g   , J a n d e V rie s   , K la as v a n W estrie n en   , V in ce n t v a n W oerd en Ein dre d actie M arrit B assa , H an s U yte n bogaard t, C ees�W ille m v a n V lie t LIE D BU N DELS D e l ie d su ggestie s e n v e rw ij z in gen n aar l ie d ere n i n d e t e kste n z ij n g en om en u it d e vo lg en de l ie d bu ndels ( m et a fk o rtin g): L ie d boek Lie d bo ek Ð z in gen e n b id den i n h uis e n k e rk , Z o ete rm eer 2013 Lv d K Lie d bo ek v o or d e K erk e n . P sa lm en e n g eza n gen v o or d e e re d ie n st i n k e rk e n h uis , Õs �G ra ve n hag e 1 973 A FB EELD IN GEN A lis o n ( o ra n je fla m in go.w ord pre ss.c o m ) 1 71; A nto n S in ke 1 8, 2 8, 3 9, 4 1, 4 4, 4 5, 5 9, 63, 6 4, 8 3, 8 9, 9 7, 1 05, 1 11, 1 13, 1 17, 1 20, 1 22, 1 23, 1 35, 1 36, 1 47, 1 54, 1 55, 1 63, 171 ( o n der), 1 82, 1 83, 1 86, 1 89, 1 95, 1 97, 1 98, 1 99, 2 00, 2 01, 2 02, 2 05, 2 09, 2 10, 211; A rc h ie f E lle n K eja �B alk 2 5; A rja n B ro n kh ors t o m sla g , t it e lp ag in a, 8 , 2 24; C it y � p asto ra at D om ke rk U tre ch t ( w ww.d om ke rk .n l) 1 03, 1 10, 1 73, 1 74; E rfg o ed h uis U tre ch t/A rc h ie f Z eis t 6 9; H eem ku nde R en ku m 9 4, 9 5; K o n in klij k e B ib lio th eek, D en H aag 1 94; L e tte rk u ndig m use u m 2 4; L 'O sse rv a to re R o m an o 4 9; F ra n s L u te yn 1 63; M usŽ e d es B ea u x�A rts d e L y o n 2 07; M use u m C ath arij n eco n ve n t, U tre ch t 7 4, 1 03 (o n der), 1 75, 1 67; P a u l S a n dberg 9 9; P in te re st 3 1, 1 46, 1 79 ( H . W este rin k); R ij k sm u� se u m A m ste rd am 6 6, 7 2, 1 56; R o n ald O uw erk e rk 2 12; R o ta ry P h oto 1 31; U N/D IP 1 45; U niv e rs it e it s b ib lio th eek U tre ch t 1 43; U tre ch ts a rc h ie f 4 2, 7 7, 8 6, 8 7, 1 02, 2 03; W CC /Jo h n T a ylo r 9 1; W ik im ed ia 4 3, 4 7, 5 1, 5 2, 5 3, 6 1, 6 5, 8 1, 9 2, 9 3, 9 8, 1 01, 1 06, 115, 1 19, 1 21, 1 25, 1 33, 1 41, 1 48, 1 57, 1 59, 1 61, 1 87 N ie t v a n a lle a fb eeld in gen k o n d e r e ch th eb ben de w ord en a ch te rh aald . W ie m een t aan sp ra ak t e k u n nen m ake n o p r e ch te n , k a n z ic h w en den t o t d e u it g eve r.

8Bin nen kom en b ij d e g elo ofs g etu ig en M arrit B assa 1 0 Kale n der v an g elo ofs g etu ig en 1 2 100 h eilig en 2 13 Gelo ofs g etu ig en i n d e D om kerk H ele n G aasb eek 2 20 Gelo ofs g etu ig en t h uis e n i n d e k erk H an s U yte n bog aard t 225 De e v an gelis te n e n h un s y m bole n 2 26 Verk la re n de w oord en lijs t 2 31 Alf a b etis c h r e g is te r INHOUD In hou d

A ch te r d e d ru kke U tr e ch ts e w in � kels tr a te n e n h et g ero ez em oes v an d e O ude G ra ch t l ig t h et D om ple in . D e D om kerk e n D om to re n sta an e r a ls e en b ak en . D e d eu re n v an d e k erk n od ig en u it t o t b in nen lo p en , a l w as h et m aar v o or e v en . Z od ra i k b in � nen b en , a d em t a lle s e en b ijz o n dere sfe er. D it g eb ou w i s b ijz o n der. E r m is t e en d eel, m aar t e g elijk ertijd v o elt d e h og e r u im te a ls g eh eel a an . H et g eh eel v an e en k erk m et a lle s w at d aarb ijh oort. E en k ap el, e en o rg el, i m posa n te b an ken e n e en p ra ch tig h oog koor m et d aaro p e en s te n en t a fe l. W at v o ora l o p valt e n v o elb aar i s , i s d e ru im te . I k k an e r d oorh een m aar o ok om heen l o p en . O m d at g eh eel v an b an � ken , t a fe l e n h oog koor. D ez e r u im te w ord t g ev u ld m et m ez elf , w an neer i k e r d oorh een l o op , m et s tilt e , w an neer ik m ez elf d e t ijd g eef, e n m et g elo of, a ls ik o p ga i n d e g eb ed en d ie h ie r a l e eu � w en k lin ken . D e k erk i s e en r e lig ie u ze BINNENKOMEN BIJ DE GELOOFSGETUIGEN M arrit B assa B in nen kom en b ij d e gelo ofs g etu ig en 8

ru im te d ie o p d ez e m an ie r g ev u ld w ord t m et m en se n , m et n am en , o ok van t ijd en g ele d en . H alv erw eg e m ijn r o n de k om i k a an d e ach te rk an t v an d e v erh og in g n am en te g en o p e en s c h ild erij. Z e z ijn d oor e l� k aar o p gesc h re v en . N am en d ie i k k en , bek en den u it d e g esc h ie d en is , m aar o ok n am en d ie m e n ie ts z eg gen . T eg en d e m uur v an d e k erk v alt m ijn o og o p w at b an kje s. E en s ta n daard m et k aars� je s, e en g ro te k aars e n e en a p art g e� v o rm d k ru is . H et m aak t i n dru k. W at d oet d at k ru is d aar? E n d ie k aarsje s? E r zijn z o veel k erk en w aar j e k aarsje s a an k u nt s te k en , m aar v aak s ta at e r d an e en b eeld b ij. Z oÕn b eeld i s n ie t t e v in den . O f m is sc h ie n t o ch w el. V oor d e k aar� se n sta n daard s ta at e en b ak , e en v it r in e. O nder h et g la s l ig t e en v erh aal, h et lijk t e en b la d zijd e u it e en b oek . V an daag s ta at e r o p d e b la d zijd e e en a fb eeld in g v an i e m an d d ie i k n ie t m et� e en h erk en . G elu kkig s ta at e r e en n aam b oven , j a arta lle n , e en k orte l e v en sb e� sc h rijv in g. N u w ord t h et i n te re ssa n t. W an t w aaro m z o u j e v an daag i e ts o ver d ez e p erso on w ille n l e z en ? D an v alt d e datu m o p . D e f ig u ur o p d e b la d zijd e i s v an daag g esto rv en . H et i s e en g ed en k� p la at. N aast d e t e k st s ta at e en k ort g eb ed . Z ou h et e en g eb ed v an d ez e p erso on g ew eest z ijn ? H et i s t a al d ie ik b eg rijp . H et z o u den z o m aar m ijn w oord en k u nnen z ijn n u i k h ie r s ta . M et m ijn h oofd i n d ez e r u im te , g ev u ld m et m ez elf , m aar n u o ok m et d e p er� so on v an w ie i k i e ts m eer t e w ete n b en g ek om en . H et r a ak t m e. W an t d ez e p erso on h eeft v eel b ete k en d v o or z ijn e ig en o m � gev in g. M is sc h ie n k en i k o ok z o i e � m an d. I e m an d d ie i n sp ir e ert e n t o t d en ken z et. I e m an d d ie v o oro p lo op t e n d u rft . I e m an d m et m oed e n g elo of. W an t n ie t v o or n ie ts l ig t z ijn v erh aal h ie r i n d ez e k erk . Z ijn g elo of w as d e ro d e d ra ad i n z ijn l e v en . J e k u nt d u s g e� lo ven z o als d ez e p erso on , e n d at o okaan a n dere n l a te n z ie n . A ls i k o p kijk , zie i k h et k ru is i n h et l ic h t v an d e g ro te k aars d ie a lt ijd l ijk t t e b ra n den . Een s tille g etu ig e. Z oals h et v erh aal een g etu ig e i s v o or m ij z o als i k h ie r s ta . D an v alt m e o p h oe v erb in den d h et w erk t. E erst b en i k h et z elf , l o p en d door d e r u im te . D an i s e r h et v erh aal v an d ie a n der, n am en v an a n dere n . N aast m ij z it i e m an d o p e en v an d e ban kje s i n g ed ach te n v erz o n ken . B ei� d en k ijk en w e v o or o n s u it n aar d e kaarse n e n h et k ru is . L o p en d d oor d e ru im te w ord t o n ze a an dach t g etr o k ken d oor d e w oord en v an h et g eb ed , d ie o ok w oord en v an o n sz elf k u nnen z ijn . E n te g elijk w ord en o n ze o g en g eric h t o p h et k ru is . P re cie s i n d e o ostp u nt v an d ez e k erk . I k l o op w eg . H et l ic h t s c h ijn t d oor d e ra m en . B u it e n i s h et a l w at r u stig er g e� w ord en . D e t e rra sse n k lin ken g ez ellig v o l e n d e g eu r v an e te n v u lt d e s tr a te n . D e k erk b lijf t s ta an . L eg er n u, m aar to ch o ok g ev u ld m et m en se n v an n u e n to en , b eeld en e n v erh ale n . S a m en m et m ijn e ig en w oord en v o rm en z e e en g eb ed i n d ez elf d e r ic h tin g. D ie v an h et k ru is d at w e n u i n o n ze r u g h eb ben , m et o p en b lik o p d e w ere ld . 9

Ja n uari 1 Naam gev in g e n b esn ijd en is v an o n ze H eer J e z u s C hris tu s, C hris tu sfe est 2 Basiliu s d e G ro te , b is sc h op e n l e ra ar va n d e k erk 4 Kaj M unk, p re d ik a n t e n m arte la ar 6 Epif a n ie , v ersc h ijn in g v an d e H eer a an a lle v o lk en , C hris tu sfe est 1 7 Anto n iu s A bt, k lu iz en aar 25 De r o ep in g v an P au lu s, a poste l 2 6 Martin us N ijh off, d ic h te r 3 1 Men no S im on s, l e ra ar v a n d e k erk F e b ru ari 2 Opdra ch t v an d e H eer i n d e te m pel, C hris tu sfe est 1 8 Maarte n L u th er, le ra ar v a n d e k erk 2 1 Jo h an nes H erm an us G unnin g j r ., l e ra ar v a n d e k erk 2 5 Jo h an n C hris to p h B lu m hard t, p re d ik a n t M aart 5 Herm an n F rie d ric h K oh lb ru gge, p re d ik a n t e n l e ra ar v a n d e k erk 7 Perp etu a e n F elic it a s, m arte la re sse n 1 2 Gre g oriu s d e G ro te , b is sc h op e n le ra ar v a n d e k erk 1 7 Gertr u dis v an N ijv el, a bdis 1 9 Jo zef v an N azare t 2 1 Ben ed ic tu s v an N ursia , a bt e n stic h te r v a n d e b en ed ic tijn en 2 3 Osc a r A rn ulf o R om ero , b is sc h op e n m arte la ar 25 Aan kon dig in g v an d e H eer a an M aria , C hris tu sfe est 2 6 Lu dger, b is sc h op e n v erk on dig er v a n h et g elo of A pril 4 Martin L u th er K in g, p re d ik a n t e n m arte la ar 9 Die tr ic h B on hoeffe r, p re d ik a n t e n m arte la ar 21 Anse lm us v an C an te rb u ry , b is sc h op en l e ra ar v a n d e k erk 2 5 Marc u s, e v a n gelis t 2 9 Cath arin a v an S ie n a, l e ra ar v a n d e kerk M ei 2 Ath an asiu s, b is sc h op e n l e ra ar v a n d e kerk 4 Je re m ia , p ro fe et 9 Nik ola u s L u dw ig v o n Z in zen dorf, stic h te r v a n d e h ern hutte rs 1 0 Je sa ja , p ro fe et 1 4 Anna M aria v an S ch urm an , dic h te re s 2 7 Jo h an nes C alv ijn , l e ra ar v a n d e k erk 3 0 Hen ri‘ tte S w elle n gre b el, d ia co n es 3 1 Guid o d e B r s, l e ra ar v a n d e k erk J u ni 7 Pau l G erh ard t, p re d ik a n t e n d ic h te r 1 7 Sa lo m o, p ro fe et e n k on in g v a n I sra ‘l 2 4 Geb oorte v an J o h an nes d e D op er, p ro fe et 2 5 Zuste r B ertk en , k lu iz en are s 2 9 Petr u s e n P au lu s, a poste le n J u li 4 Wille m A dolf V is se r Õ t H ooft , p re d ik a n t e n l e ra ar v a n d e k erk 6 Jo h an nes H us, l e ra ar v a n d e k erk e n m arte la ar 11 Otth o G erh ard H eld rin g, p re d ik a n t 12 Desid eriu s E ra sm us, l e ra ar v a n d e kerk KALENDER VAN GELOOFSGETUIGEN K ale n der v an g elo ofs g etu ig en 1 0

12 Nath an S š d erb lo m , b is sc h op e n le ra ar v a n d e k erk 1 5 Vla d im ir v an K ie v , v erk on dig er v a n h et g elo of 1 9 Bern ulp h us, b is sc h op 2 0 Elia , p ro fe et 2 2 Maria M ag d ale n a, Ô a poste lg elijk eÕ K erk w ijd in g D om kerk 2 3 Ezech i‘ l, p ro fe et 2 5 Ja k ob u s M ajo r, a poste l e n m arte la ar 27 Tit u s B ra n dsm a, p rie ste r e n m arte la ar 28 Jo h an n S eb astia n B ach , c o m pon is t 2 9 Maria , M arta e n L azaru s, v rie n den v a n J e z u s A ugu stu s 6 Ged aan te v era n derin g v an d e H eer, C hris tu sfe est 1 1 Cla ra v an A ssis i, s tic h te r v a n d e cla ris se n 1 5 Onts la p en v an M aria , m oed er v a n d e H eer 1 9 Han na e n S a m uel, p ro fe te n 2 0 Bern ard v an C la ir v au x, a bt e n l e ra ar va n d e k erk 2 0 Geert G ro te , s tic h te r v a n d e b ro ed er� sc h appen v a n h et g em en e l e v en 2 0 Willia m B ooth , s tic h te r v a n h et L eg er d es H eils 2 8 Aure liu s A ugu stin us, b is sc h op e n le ra ar v a n d e k erk S e p te m ber 1 Jo zu a, p ro fe et 4 Mir ja m e n M ozes, p ro fe te n 4 Alb ert S ch w eit z er, s trijd er v oor v re d e, g ere ch tig h eid e n h eelh eid v a n d e sc h ep pin g 5 Elis a b et e n Z ach aria s, p ro fe te n 1 2 Marte n M ic ro n , p re d ik a n t e n l e ra ar va n d e k erk 1 7 Dag H am mersk jš ld , s trijd er v oor vre d e, g ere ch tig h eid e n h eelh eid v a n d e sc h ep pin g 21 Matte Ÿ s, a poste l e n e v a n gelis t 2 9 Mic h a‘l e n a lle e n gele n3 0 Eu se b iu s H ie ro n ym us, k lu iz en aar en l e ra ar v a n d e k erk O kto b er 2 Jo h an v an d er W erf, p re d ik a n t 4 Fra n cis c u s v an A ssis i, s tic h te r v a n d e fr a n cis c a n en 8 Sa ra , R eb ek ka, L ea e n R ach el, a artsm oed ers 1 5 Tere sa v an A vila , l e ra ar v a n d e k erk 1 7 Ig n atiu s v an A ntio ch i‘ , b is sc h op e n m arte la ar 18 Lu ca s, e v a n gelis t N ove m ber 1 Alle rh eilig en 1 Gis b ertu s V oetiu s, l e ra ar v a n d e k erk 1 Hugo D is tle r, c o m pon is t 7 Willib ro rd , Ô a poste l d er N ed erla n den Õ 11 Martin us v an T ou rs, b is sc h op 1 1 Hen drik K ra em er, p re d ik a n t 15 Ja co b u s R ev iu s, d ic h te r 2 1 Hen rie tte R ola n d H ols t, d ic h te re s 2 2 Caecilia , m arte la re s 2 5 Is a ac W atts , d ic h te r D ece m ber 6 Nic o la as, b is sc h op 7 Am bro siu s, b is sc h op e n l e ra ar v a n d e kerk 1 0 Karl B arth , l e ra ar v a n d e k erk 1 1 Jo ch en K le p per, d ic h te r 1 2 Ruth , p ro fe et 1 7 Dan i‘ l, p ro fe et 2 1 Tom as, a poste l 2 3 Abra h am , I s a ak e n J a k ob , aartsv a ders 2 4 Dav id , p ro fe et e n k on in g v a n I sra ‘l 2 5 Geb oorte v an o n ze H eer J e z u s C hris tu s, C hris tu sfe est 2 6 Ste fa n us, d ia ken e n e erste m arte la ar 27 Jo h an nes, ev a n gelis t 2 8 Onsc h uld ig e k in dere n v an B etle h em , m arte la re n 1 1

1 j a n uari, d e a ch ts te d ag v an h Žt C hris � tu sfe est, K erst, i s d e d ag w aaro p w e g e� d en ken d at J e z u s a ls j o od se j o n gen , vo lg en s d e v o orsc h rif t e n , i s b esn ed en . Zijn v ad er J o zef g af h em t o en z ijn n aam . Z o w erd H ij o p gen om en i n h et v erb on d v an G od m et A bra h am . M et z ijn n aam w erd o ok h et p ro g ra m ma van z ijn l e v en d u id elijk : J e z u s, G od re d t. In h et j o d en dom i s d e b esn ijd en is ( b erit m ela ) e en f e este lijk e a an gele g en heid . D e g esc h ie d en is v an G od m et m en se n v in dt d oorg an g Ž n i e d er b esn ed en k in d zo u d e m essia s k u nnen z ijn . V an daar d at v o lg en s h et g elo of, n aast d e b esn ij� d er ( m oh el) o ok d e e n gel v an E lia a an � w ez ig i s , d ie u it z ie t n aar d e k om st v an d e L an gverw ach te . U it h et b oek G en esis D it i s d e v e rp lic h tin g d ie j u llie o p j e m oete n n em en : a lle m an nen e n j o n � gen s m oete n w ord en b esn ed en . J u llie m oete n j e v o orh uid l a te n v e rw ij d e� re n ; d at z a l h et t e ke n z ij n v a n h et v e r� b on d t u sse n m ij e n j u llie . I n e lk e g en era tie o p n ie u w m oet i e d ere en v a nh et m an nelij k g esla ch t b esn ed en w ord en w an neer h ij a ch t d ag en o u d is . ( G en . 1 7,1 0�1 2a) D e b esn ijd en is v in dt s o m s i n d e s y n a� g og e p la ats , m aar v aak i n h uis e lijk e krin g. T ijd en s h et r it u eel s p re ek t d e b e� sn ijd er z eg en w en se n u it o ver d e p asg e� b ore n e: d at h et k in d m ag o p gro eie n t o t vo lg elin g v an d e T ora , t o t r ijp h eid v o or h et h uw elijk e n t o t e en m en s d ie g oed e dad en v erric h t. B ij d e b esn ijd en is v lo eie n e n kele d ru ppels b lo ed . D ez e sta an s y m bool v o or d e b lo ed ban d t u s� se n G od e n z ijn v o lk . N a d e b esn ijd en is v o lg t d e h eils d ro n k d oor d e m oh el. W ijn , v erb on d e n k in d w ord en g ez e� g en d. D e l ip pen v an h et b ab yÕt je w or� d en b ev o ch tig d m et w ijn . D an s p re ek t d e v ad er d e H eb re eu w se n aam v an h et k in d u it . O p d e d ag , d ie i n h et b u rg erlijk e j a ar n ie u w ja arsd ag h eet, g ed en ken w e d e doorb ra ak v an h et n ie u w e b eg in i n d e geb oorte v an d e C hris tu s. W e g ed en ken o ok h et d ie p i n grijp en de k ara k te r d aar� v an i n d e m en se n gesc h ie d en is . D e ap oste l P au lu s b ez in gt i n z ijn b rie f a an NAAMGEVING EN BESNIJDENIS VAN ONZE HEER JEZUS CHRISTUS |1 JANUARI T oen e r a ch t d agen v erstre k en w are n e n h ij b esn ed en z o u w ord en , k re eg h ij d e n aam J e z u s, d ie d e e n gel h ad gen oem d n og v oord at h ij i n d e s c h oot v a n z ijn m oed er w as o n tv a n gen . (L uc. 2 ,2 1) C hris tu sfe este n In d it b oek w ord en s p ecif ie ke g elo ofs g etu ig en h erd ach t: m en se n d ie d oor h un le ve n e n w erk e n z ic h t g eve n o p C hris tu s e n d aarin o n s t o t g id s z ij n o p o n ze e ig en w eg v a n h et g elo of. W eke lij k s w ord t o p d e z o n dag d e o p sta n din g v a n C hris tu s g e� vie rd e n n aast d ie w eke lij k se v ie rin g v a n P a se n w ord en o p g eze tte d ag en a n dere f a � ce tte n v a n h et l e ve n v a n C hris tu s, a ls g elo ofs g etu ig e b ij u it s te k, g evie rd . D it d oen w e o p d e z o g en oem de C hris tu sfe este n , o p dat z o a lle a sp ecte n v a n z ij n l e ve n o n s zic h t g eve n o p w ie h ij v o or m en se n i s g ew eest. N aam gev in g e n b esn ijd en is C hris tu sfe est 1 2

de R om ein en d e b esn ed en J e z u s a ls d e h oop v o or d e h eid en vo lk en . I n z ijn n aam m og en z e G od a an ro ep en a ls h un re d der ( R om . 1 5,8 �9 ). V an w eg e d e b esn ijd en is h erin nert d e kerk z ic h d at J e z u s e en J o od se m an w as. V an uit h et v erb on d v an A bra h am h eeft G od d e r e d din g e n b ev rijd in g v an d e h ele w ere ld o p h et o og . U it d e b rie f v a n P a u lu s a an d e Ro m ein en Ik b ed oel d it : C hris tu s i s e en d ie n aar va n d e J o d en g ew ord en o m h un t e to n en d at G od t ro u w i s e n o m d e b e� lo ft e n a an d e a arts v a d ers t e v e rv u l� le n , m aar h ij i s o ok g eko m en o m d e h eid en en i n s ta at t e s te lle n G od t e lo ve n o m z ij n b arm hartig h eid , z o als g esc h re ve n s ta at: Ô D aaro m z a l i k u p rij z e n o n der d e h eid en en , p sa lm zin � gen t e r e re v a n u w n aam .Õ E n v e rd er s ta at e r: Ô V erh eu g u , h eid e� n en , s a m en m et z ij n v o lk .Õ E n e r s ta ato ok: Ô L o of d e H eer, a lle h eid en en ; p rij s h em , a lle v o lk e n .Õ E n v e rd er z e g t J e � sa ja : Ô I s a • z a l e en t e lg v o ortb re n gen : hij d ie k o m t o m o ve r d e h eid en en t e h eers e n ; o p h em z u lle n z ij h un h oop ve stig en .Õ ( R o m . 1 5,8 �1 2) 1 3 God , die u w Z oon d e n aam J e z u s g eg ev en h eb t, g eef d at o ok i k m ij s te ed s w eer b ij n am e la at r o ep en d oor U , die g ek om en b en t om m en se n t e b ev rijd en . A m en . F ra A ngelic o , Ô D e besn ijd en is Õ, g e� sc h ild erd o p d e ÔA rm adio d eg li A rg en tiÕ ( 1 451�5 2), b ew aard i n h et S a n M arc o m use u m te F lo re n ce L e zin g H an delin gen 4 ,8 �1 2 L ie d Lie d boek 5 57, ÔN aam v an J e z u s die t e n d od eÕ

Wan neer d e p re fe ct v a n k e iz e r V ale n s Basiliu s d re ig t m et i n besla gn am e v a n go ed ere n , v e rb an nin g e n d o od, z e g t B asiliu s: ÔA nders n ie t? V an a l d eze d in � gen r a akt e r m ij g een e en . V an i e � m an d, d ie n ie ts b ezit , k a n m en g een g o ed ere n i n b esla g n em en . H et e n ig e w at d it u z o u o p le ve re n z ij n m ij n a f� g ed ra g en k le re n e n e en p aar b oeke n , w aaru it m ij n g eh ele r ij k d om b esta at. V erb an nin g k e n i k n ie t, w an t i k b en o ve ra l t h uis o p G od s g ro te a ard e. O ok m arte lin gen k u nnen m ij n ie ts d oen , aan gezie n m ij n l ic h aam t o ch r e ed s o p zij n l a ats te b en en l o op t. D e d ood e ch � te r i s m ij w elk o m , w an t d eze b re n gt m ij s n elle r t o t G od . O ok b en i k g ro te n � deels r e ed s g esto rv e n e n i j l n aar h et g ra f.Õ D e p re fe ct: ÔN og n ie m an d h eeft h et g ew aag d z o v rij m oed ig t o t m ij t e s p re ke n .Õ B asiliu s: ÔD an h eb t u z e ke r n og n ooit m et e en b is sc h op t e d oen g eh ad .Õ D ez e w oord en z ijn s y m bolis c h v o or h et le v en v an B asiliu s d e G ro te . G ro ot w as h ij, n ie t a ls w ere ld lijk m ach th eb ber, m aar w el a ls g eeste lijk l e id er. B asiliu s k om t u it e en w elg este ld e f a m i� lie i n C ap pad oci‘ ( i n h et h uid ig e T ur� k ije ). I n z ijn o p vo ed in g v o rm ench ris te n dom e n c u lt u ur g een t e g en � ste llin g. H ij v o lg t t ijd en s z ijn s tu die d e op le id in g t o t r e to r ( l e ra ar i n w els p re � k en dh eid ) i n A th en e. D aar o n derv in dt h ij g ro te i n vlo ed v an d e G rie k se f ilo so � fie . H ij l e ert e r o ok G re g oriu s v an N azia n ze k en nen . Een d ie p gaan d g esp re k m et z ijn z u ste r M ak rin a b re n gt h em t o t h et i n zic h t dat d e f ilo so fis c h e w ijs h eid h et z ic h t o p h et e v an gelie i n d e w eg s to n d. B asiliu s bele eft e en o m mek eer e n t r e k t z ic h te ru g i n d e e en zaam heid . D aarin e r� v aart h ij d e o p en in g t o t o n tm oetin g m et G od . I n z ijn v erd ere w erk z o ek t h ij v erb in din g t u sse n h et l e v en i n e en � BASILIUS DE GROTE (330�379) |2 JANUARI Basiliu s d e G ro te b is sc h op e n le ra ar v an d e k erk 1 4 A ria n en V olg elin gen v a n A riu s, d ia ke n i n A le x a n dri‘ , d ie l e erd e d at J e zu s, d e Z o on , d oor G od is g esc h ap en e n d u s n ie t v a n h etz e lf d e w eze n i s a ls d e V ad er. D eze o p va ttin g i s , n a hevig e s trij d , d oor d e C on cilie s v a n N ic e a ( 3 25) e n C on sta n tin op el ( 3 81) a fg ew eze n . Basiliu s e n z ij n m ed eb ro ed ers p le it te n e rv o or d at J e zu s b ele d en m oet w ord en a ls v a n h etz e lf d e w eze n a ls d e V ad er. J e zu s h eeft z o w el e en m en se lij k e a ls g o d delij k e n atu ur. H ie rb ij p ast d e t e rm Ô t w ee�n atu re n le erÕ. H eer G od , m aak o ok m ij, a ls B asiliu s o oit , to t e en l e erlin g die n et a ls h ij le eft v a n uit h et g eh eim va n d e l ie fd e die G ij o n s h eb t b eto on d in J e z u s, u w Z oon . A m en .

zaam heid e n g em een sc h ap . H ij s tic h t klo oste rg em een sc h ap pen e n s c h rijf t le efr e g els v o or h en . B asiliu s l e g t h et fu ndam en t v o or h et m on nik en le v en i n d e B yzan tijn se K erk . I n d e G rie k se k lo oste rs w ord en z ijn G ro te e n e en K orte R eg el n og s te ed s g eb ru ik t. In 3 64 o n tv an gt B asiliu s z ijn p rie ste r� w ijd in g. H ij w ord t i n 3 70 t o t b is sc h op g ero ep en i n z ijn v ad ersta d C aesa re a (C ap pad oci‘ ). S a m en m et z ijn v rie n d G re g oriu s v an N azia n ze e n z ijn b ro er G re g oriu s v an N yssa h eeft h ij e en s te rk a an deel i n d e v o orb ere id in g v an d e G e� lo ofs b elijd en is v a n N ic e a �C on sta n tin op el(3 81). D aarin w ord t u it g esp ro k en d at Je z u s d eel h eeft a an d e g od delijk e n a� tu ur, H ij i s : Ô G od u it G od , L ic h t u it L ic h tÕ. D ez e b elijd en is i s o ok o p gen o� m en i n h et D ie n stb oek van d e P ro te s� ta n ts e K erk i n N ed erla n d. H et b elijd en v an h et g elo of h eeft p oli� t ie k e c o n se q u en tie s. D e b elijd en is w aar B asiliu s v o or s ta at, s ta at i n d ie t ijd o p g esp an nen v o et m et d e g eh oorz aam � heid a an d e k eiz er. B asiliu s w eet d ez e b elijd en is d oelt r e ffe n d t e v erd ed ig en te g en over d e a ria an se p olit ie k v an k ei� z er V ale n s. B asiliu s s te rft o p 1 j a n uari 3 79. 1 5 Le zin g 1 K orin ti‘ rs 3 ,5 �1 1 L ie d Lvd K G ez an g 1 63, ÔG ij z ijt e en m en se n zo on , G ij k om t v an v erÕ B asiliu s d e G ro te e n G re g oriu s v a n N yssa

Dez e v ra ag e n d it a n tw oord m et a an te � k en in g v an p la ats , d ag e n u ur, o p ge� sc h re v en o p e en s tu k p ap ie r, a ls e en co n tr a ct m et G od , h eeft K aj M unk b e� w aard t o t h et e in de v an z ijn l e v en . H ij w ord t g eb ore n i n M arib o ( D en e� m ark en ) a ls z o on v an C arl e n M ath ild e Pete rse n , m aar g ro eit o p b ij M aria e n P ete r M unk. H un n aam n eem t h ij a an . Zij l e re n h em l e v en sm oed e n l ie fd e vo or d e g ew on e m an . E en o n derw ijz er b re n gt h em l ie fd e v o or D en em ark en b ij e n l e ert h em G ru ndtv ig k en nen . Z o on derg aat h ij i n vlo ed v an d ie n s I n dre M is sio n . N ik o la i F re d erik S eve rin G ru ndtv ig N ik o la i F re d erik S eve rin G ru ndtv ig , th eo lo og e n d ic h te r, w as e en m an m et e en b re d e v is ie , w aarin D een �z ij n e n c h ris te n �z ij n , h um an it e it e n g elo of elk a ar o n tm oette n . H ij h eeft v e le n g e� vo rm d e n l ie t v e le k e rk lie d ere n n a. D e I n dre M is sio n , d e p i‘ tis tis c h g e� kle u rd e i n w en dig e z e n din g, w as e en b ew eg in g d ie , b in nen d e L u th ers eK erk , g eric h t w as o p h et i n nerlij k le ve n e n o p ro ep t o t b eke rin g. H ij o n tw ik kelt z ic h t o t e en p erso on d ie g ed ic h te n e n t o n eels tu kken s c h rijf t . M aar h ij w orste lt o ok m et d e v ra ag o f h ij p re d ik an t z al w ord en . H ij h eeft k ri� t is c h e v ra g en a an G od , d ie d e w ere ld h eeft g esc h ap en e n t o ch n ie t l ijk t o p t e k ijk en w an neer d e d ood o n tijd ig t o e� sla at. Ô H ij s p eelt m aar p atie n ce É Õ U it � e in delijk k ie st h ij e rv o or o m d e b eid e ro ep in gen Ð d ic h te r e n p re d ik an t Ð t e c o m bin ere n . Van 1 924 t o t a an z ijn d ood i s h ij p re d i� k an t i n V ed ers¿ o p J u tla n d, e en g e� m een te v an v is se rs e n b oere n . D oor tw ijf e l a an gev o ch te n w il h ij s o m s z ijn a m bt n eerle g gen , m aar z ijn g em een te � le d en l a te n h em n ie t g aan . G aan dew eg e n v o ora l n a d e i n val v an d e D uit s e rs i n D en em ark en i n 1 940 g ro eit i n h em h et v erz et t e g en h et n atio n aals o cia lis m e. I n h et t o n eels tu k ÔN ie ls E bbese n Õ e n i n v ele p re k en p ro � b eert h ij d e m en se n w ak ker t e s c h ud� den , w at h em n ie t a lt ijd i n d an k w ord t afg en om en . KAJ MUNK (1898�1944) |4 JANUARI W at i s h et c h ris te n dom ? Ð E erb ie d v oor C hris tu s. R eg en s ( s tu den te n huis ), 1 0 X I 1 923, o ch te n d 8 .4 8. U it : D rie p re ke n D e w aarh eid k a n n ie t e rg en s b ew aard w ord en . D ie b esta at a lle en i n l e ve n de t o esta n d. E n d ie m oet w ord en g eb ru ik t e n t o eg ep ast o p p re cie s h etz e lf d e o gen blik , d at z e z ic h p re se n te ert . E n d oet m en d at n ie t, d an s te rft z e e n d an g aat z e r o tte n en d an d ie n t z e a lle en m aar t o t b ed erf. W an t d e g eva arlij k ste v a n a lle l e u gen s i s d e d od e w aarh eid . Kaj M unk p re d ik an t e n m arte la ar 1 6